Uxmal

Uxmal jest miastem Majów z okresu klasycznego. Dziś jest jednym z najważniejszych stanowisk archeologicznych w kulturze Majów, obok Chichen Itza i Tikal. Znajduje się w miejscowości Santa Elena w stanie Jukatan, 78 km od Meridy. Choć nazwa Uxmal znaczy „trzykrotnie budowany”, miasto było przebudowywane pięć razy.

 

 

Historia Uxmal znana jest dzięki przeprowadzonym badaniom, tekstom źródłowym, a przede wszystkim dzięki księgom oraz kronikom spisanym przez  Majów alfabetem łacińskim, przedstawiającym  dzieje majańskich miast na Jukatanie w latach poprzedzających hiszpańską konkwistę.  Niestety brak systematycznych badań uniemożliwia szczegółowe poznanie historii tego miasta.

Jednak dzięki nielicznym śladom, głównie na ceramice, sądzi się, że pierwsi osadnicy przybyli tutaj około 800 r.p.n.e.  Z tego też okresu pochodzą niektóre platformy ze strefy mieszkalnej. Głównym zajęciem  mieszkańców miasta było rolnictwo.  Z czasem społeczność wiejska, zaczęła przekształcać się  w centrum polityczno-administracyjno-religijne.

  

 

Władza polityczna i ekonomiczna rozciągała się na różne aspekty życia społecznego, zaś władca był reprezentantem społeczności i ich pośrednikiem w kontaktach z bogami. To właśnie w tym okresie w Uxmal ukształtował się system polityczny w formie rządów teokratycznych, w którym za pośrednictwem religii klasa rządząca zdominowała i zmonopolizowała główne dziedziny życia społecznego i ekonomicznego mieszkańców. Władza była dziedziczona przez dynastię, która objęła rządy pod koniec ostatniego stulecia p.n.e. W Uxmal zamieszkiwało ponad  20.000 mieszkańców.

 

 

 

W Uxmal wykształcił się styl architektoniczny charakterystyczny dla regionu Puuc, chociaż widoczne są też inne wpływy architektury np. Chenes z północnego rejonu stanu Campeche. To tutaj można zauważyć równiez zupełnie nowy styl architektoniczny, którego cechą charakterystyczną są motywy serpentyn i dwugłowych węży, pojawiające się na fasadach budowli. Pomiędzy 700 a 1000 r.n.e. władcy Uxmal sprawowali silną władzę gospodarczą i polityczną na szerokim terytorium, obejmującym jukatańskie osady. Społeczeństwo, poza uprawą roli, utrzymywało kontakty handlowe z innymi regionami zamieszkałymi przez Majów, z których importowano obsydian i bazalt.

Schyłkowy okres historii Uxmal przypada na lata 1000 – 1200 n.e. Później miasto zostało opuszczone, chociaż czasami na krótko zaludniane przez Majów , którzy przybywali do Uxmal w celu odprawiania ceremonii religijnych w świątyniach.

 

  

Najstarsze wzmianki w hiszpańskich kronikach na temat Uxmal pochodzą z XVI wieku. Ich autorem jest ówczesny biskup Jukatanu Diego de Landa.  To tutaj od roku 1588 pracował hiszpański misjonarz Antonio de Ciudad Real, który sporządził wiele cennych dokumentów z informacjami na temat miasta. Niewiele później, w  roku 1658, odwiedził Uxmal kolejny zakonnik – Diego López de Cogolludo. Pierwszych badań archeologicznych dokonał Frederic von Waldeck w 1838 roku,  natomiast w 1841 przybyli tutaj John Lloyd Stephens,  Frederick Catherwood i Samuel Cabota.

 

 

Wszyscy zachwyceni tym, co zastali starali sie poprzez swoja pracę i badania pokazać światu kunszt i wielkość oraz piękno tego państwa . W 1909 roku Sylvanus G. Morley sporządził pierwszą mapę Uxmal. Szczegółowy plan tego ośrodka wykonał jednak w 1930 roku Franz Bloom. Kilka lat później ruszyły prace przy oczyszczaniu ruin, natomiast rekonstrukcją obiektów zajęli się meksykańscy archeologowie w latach 50 XX wieku

 

 

Co warto zobaczyć

W ciągu trzystu lat panowania Hiszpanów kronikarze, a później historycy, często opisywali budowle Uxmal i to oni nadali im obecne nazwy. Piękno, misterne wykonania zarówno dużych świątyń jak i maleńkich ornamentów to kunszt wysokiej klasy artystów w tej materii. Niesłychanie skomplikowane mozaiki, dziesiątki tysięcy starannie przyciętych kamieni z których tworzono maski boga deszczu Chaca, kratownice, ornamenty, rzeźby ptaków, symbole, najbardziej wysublimowane łuki dekoracyjne… to właśnie można zobaczyć w Uxmal.

 

 

Piramida Wieszcza  – Piramida Karła ( Pirámide del Adivino )

Jest największym zabytkiem miasta. Budowla usytuowana na owalnej platformie o wymiarach 35 metrów wysokości i 53,5 metrów szerokości. Według legendy została ona zbudowana przez karła , który przy pomocy matki czarownicy zbudował ją w ciągu jednej nocy. W rzeczywistości jej pięć poziomów powstało w różnym czasie na przestrzeni 400 lat. Elementy konstrukcji uległy zatarciu za wyjątkiem wejścia do Światyni IV, ukształtowanej na podobieństwo otwartych ust maski boga Chaca. Dawniej cała  Świątynia była pomalowana na kolor czerwony, natomiast poszczególne detale na kolor niebieski, żółty i czarny. Tynki i farba uległa erozji pokazując ukryty pod nim wapień.

 

 

Budowla składa się z pięciu różnych struktur i każda z nich ma swoją własną świątynię. Te budowle o regularnym kształcie sześcianu zdobią maski Chaca i ornamenty kratowe.

Świątynia  I zbudowana została  w VI wieku. Dzisiaj jest zniszczona i zawalona gruzem, co uniemożliwia jej zwiedzanie. W jej wnętrzu znaleziono rzeźbę, głowę węża z otwartą paszczą w której znajdował się człowiek. Wystrój  opiera się na kolumnach i maskach Chaca.

 

  

Do Świątyni II prowadzą schody, a wejście znajduje się wewnątrz. Na wskutek dalszej rozbudowy Piramidy Karła  w późniejszych latach, dzisiaj ta Świątynia jest ciemnym pomieszczeniem.

Świątynia V z końca IX wieku, wydaje się być pomniejszoną kopią Pałacu Gubernatora.  Jej wnętrze składa sie z trzech komór, a fasada jest częściowo zdobiona tzw. kratownicą.

 

 

Wznosi się ona na szczycie piramidy, i aby się do niej dostać należy pokonać od strony zachodniej 150 stromych schodów, które są ozdobione maskami boga Chaca, natomiast po stronie wschodniej szersze schody prowadzą do Świątyni IV na najwyższej platformie.

Cała platforma jest przepięknie iluminowana podczas spektaklu „Światło i dźwięk”.

 

 

Czworokąt   Mniszek ( Cuadrángulo de las Monjas )

Według badaczy struktura ta zawierająca 74 pomieszczeń mogła być kiedyś akademią wojskową, królewską szkołą lub kompleksem pałacowym. Podobizny długonosego Chaca zdobią fasady czterech odrębnych świątyń, które tworzą czworobok. Największą i najstarszą jest Świątynia Północna, potem w kolejnych etapach powstawały Świątynie Południowa, Wschodnia i Zachodnia. Czworokąt Mniszek, bo takiej nazwy również używa się w odniesieniu do tej struktury, to kompleks wzniesiony w całości na sztucznej platformie, składający się z czterech budowli (pałaców), położonych na planie trapezu. Odległość pomiędzy otaczającymi dziedziniec budowlami wynosi 65 metrów z północy na południe, oraz 85 metrów ze wschodu na zachód. Nazwę tej strukturze nadali Hiszpanie , gdyż małe pomieszczenia wokół głównego dziedzińca przypominały im cele klasztorne.

 

 

Świątynia Południowa

Od strony południowej do platformy, na której wznoszą się budowle, prowadzą schody o szerokości 80 metrów. W murze tej budowli, zbudowanej jako druga, widnieje tzw. łuk pozorny, którym wchodzi się na dziedziniec wewnętrzny. Każde ze znajdujących się tutaj ośmiu otworów drzwiowych w południowej fasadzie pałacu prowadzi do poszczególnych komnat.  Umieszczony powyżej fryz przedstawia rzeźby Majów.

 

 

Świątynia Północna

100 metrowej długości świątynia wzniesiona jest na prawie 7 metrowej platformie. Łącznie ma 26 sal i 11 wejść na dziedziniec. Jej środek zajmują szerokie na 30 metrów schody, a po bokach znajdują się dwie małe świątynie.

 

 

Ta od zachodu, zwana Świątynia Wenus, wsparta jest na kolumnach. Jej nazwa pochodzi od fryzu o tematyce związanej z Gwiazdą Poranną. Na murach Świątyni Północnej znajdują się cztery maski boga Chaca umieszczone jedna nad drugą. Obok widoczne są małe domy Majów kryte strzechą oraz płaskorzeźby małp i węży.

 

 

 

Świątynia Wschodnia

Wyposażona jest w  pięć wejść. Na jej  gzymsie widać węże z głowami skierowanymi na północ. Fryz budowli ozdobiony jest motywami geometrycznymi i zoomorficznymi, z widocznymi  spiralami symbolizującymi dwugłowe węże, zaś przy centralnym wejściu do budowli znajduje się rząd masek boga Chaca. W stosunkowo surowym fryzie dominuje dekoracja kratowa. Nad nim znajdują się trapezy, w których przedstawiono głowy sów.

 

 

Świątynia Zachodnia

Do tej budowli prowadzi siedem wejść. Nad głównym wejściem umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą odsłonięty baldachimem tron, na którym pierwotnie siedziała postać półczłowieka-półżółwia. Na wspaniałym panelu przeplatają się rzeźby chat Majów, rzędy masek, wzory geometryczne oraz, jako jedne z nielicznych elementów tolteckich w Uxmal, węże w fantazyjnych zwojach dodane w późniejszym okresie. Na bokach fasad budowli znajdują sie maski boga deszczu Chaca.

 

 

Juego de Pelote

Boisko do rytualnej gry w piłkę, zaprojektowane na planie prostokąta ma 34 metry długości i 10 metrów szerokości. Na gładkich murach znajdowały się kamienne pierścienie poryte hieroglificznymi inskrypcjami. Przy obu skarpach ograniczających boisko stały budowle spełniające funkcję trybun dla widzów. Odkryto tu inskrypcje, z których jedna wskazuje datę 649 n.e. (prawdopodobnie data wzniesienia budowli), zaś inna rok 901 n.e. (prawdopodobnie data przebudowy boiska). Przy przebudowie boiska wprowadzono nowy element zdobiący – rzeźbiony gzyms wokół boiska, przedstawiający Pierzastego Węża.

 

 

Dom Żółwi ( Casa de las Tortugas )

Budowla, o podstawie prostokątnej, o szerokości 10 i długości 29 metrów.  Wyróżnia się harmonijnymi proporcjami. Do jej wnętrza prowadzą trzy wejścia od strony wschodniej. Dolny poziom pozbawiony jest  ozdób, natomiast na środkowym gzymsie biegnie fryz z krótkich kolumienek. Górny gzyms zdobią stylizowane sylwetki żółwi, od których pochodzi nazwa obiektu. Majowie łączyli żółwie z bogiem deszczu. Strop po zachodniej stronie budynku zapadł się, ukazując oparty na gzymsie łuk, który go podtrzymywał.

 

 

Pałac Gubernatora zwany Pałacem Namiestnika ( Palacio del Gobernador )

Pałac Gubernatora powstał na platformie do której prowadzą schody. Mierzy około 100 metrów długości, składa się z trzech symetrycznych odcinków; budowli środkowej o długości  55 metrów oraz dwóch skrzydeł każde o długości 15 metrów, połączonych  z budynkiem głównym  sklepieniem w formie łuków o wysokości 7 metrów. Zdaniem uczonych, jest to jedno z najdoskonalszych dzieł architektury prekolumbijskiej Ameryki. Dla rządzących elit, był  zarówno rezydencją, jak i ośrodkiem administracyjnym.

 

 

Do pomieszczeń wewnętrznych prowadzi 11 wejść od frontu, oraz po jednym  w dwóch ścianach bocznych. W środkowym budynku znajduje się ich siedem, usytuowanych w taki sposób, że regularnie powtarzające się szerokości stojących pomiędzy nimi nierównych murów są symetryczne. Wejścia prowadzą do 24 przesklepionych komnat, z których niektóre pełniły rolę wielkich sal gościnnych, gdzie odbywały się ceremonie. Nad środkowym gzymsem przebiega pełen geometrycznych wzorów fryz o wysokości 3 metrów udekorowany od góry do dołu maskami boga Chaca. Powyżej ciągnie się rząd ornamentów stylizowanych węży, które kiedyś oplatały cały budynek. Nad środkowym wejściem znajduje się rzeźba reliefowa przedstawiająca postać władcy miasta.

 

 

Tłem  dla centralnej postaci, stanowi osiem lasek ceremonialnych w kształcie dwugłowych węży, pomiędzy którymi zachowały się inskrypcje związane m.in. ze zjawiskami astronomicznymi. Postać bez głowy i rąk  zasiada na półkolistym tronie ozdobionym dyskami. Dawniej, nie istniejącą już dzisiaj głowę władcy, otaczało ozdobione piórami nakrycie. Po obu stronach postaci znajdują się symbole dekoracyjne przedstawione w formie masek Chaca i schodkowe meandry z symbolami słońca.  Związek między ludem a władcami wyraża kamienna krata symbolizująca plecionkę ścian szałasów, w których żyli mieszkańcy Uxmal. Na fasadzie budowli zachowały się również puste trony, oraz ramy podtrzymujące ozdobne przybrania głowy.

 

 

 

Na fryzie zdobiącym El Palacio del Gobernador znajduje się około 200 masek Chaca, 106 meandrów schodkowych oraz około 300 m2 krzyżowych krat prętowych. Każda z masek Chaca o wysokości 120  i szerokości 60 cm składa się z 19 symetrycznie ułożonych kamieni budowlanych.  Pałac Gubernatora zwrócony jest frontem ku południowemu-wschodowi, w kierunku gdzie na niebie pojawia się Planeta Wenus.

Platforma Jaguara ( Plataforma de los Jaguares )

Przed Pałacem Gubernatora znajduje się mała platforma, na której stoi rzeźba dwugłowego jaguara wyrytego z pojedynczego bloku skalnego.  Rzeźba ta mogła być królewskim tronem.  Postać Jaguara kojarzona jest z przywódcami i królami.

 

 

Świątynia Falusa  ( Templo de los Falos )

To zespół o gładkich ścianach z gzymsem zbudowanym z rzędu kamiennych rzeźb o fallicznych kształtach zigłębokim rowkiem w środku. Gzyms znajdował się pod dachem. Rzeźby te spełniały rolę drenaży podczas opadów deszczu. Zwane też były „rzygaczami” wody.

 

 

Wielka Piramida  ( La Gran Pirámide )

To dziewięciopoziomowa konstrukcja o wysokości 32 metrów. Na jej szczycie nie znajdowała się Świątynia, lecz czworoboczny pawilon o charakterze pałacowym. Na najwyższym jej poziomie zachowały się dekoracje w stylu Puuc jak: maski, kratownice, meandry, maski Chaca oraz wyobrażenie papug i kwiatów. Papugi u Majów były kojarzone z ogniem , należy więc przypuszczać że była to Świątynia Słońca.

 

 

Gołębnik ( Conjunto de la Casa de las Palomas )

Jest to budynek, który zamyka dziedziniec znajdujący się nieopodal Wielkiej Piramidy o powierzchni  140 metrów kwadratowych. Czworoboczna budowla z dziedzińcem pośrodku, została tak nazwana tak przez Hiszpanów, z powodu charakterystycznego wyglądu dziewięciu  trójkątnych konstrukcji nadbudowanych na długiej kolumnadzie. Wierzchołki tej konstrukcji, zwane grzebieniem, są prześwitami podobnymi do tych jakie spotyka się w gołębnikach. Powstała prawdopodobnie w latach 700 – 800.

 

 

Piramida  Starej Kobiety ( Píramide de la Vieja )

Jedna z najstarszych budowli w Uxmal. Leży w południowo-wschodnim narożniku Pałacu Gubernatora. Według legendy miałaby tam mieszkać kobieta czarownica – matka karła. Przed budowlą znajduje się kilka kamiennych fallusów.

 

    

 

El Arco y El Sacbé

Przy wejściu znajdują się szczątki łukowatego wejścia do miasta, który miał 6 metrów wysokości  i 3 metry szerokości.  Uxmal z innymi ośrodkami w regionie Puuc łączyły drogi zwane Sacbé, co znaczy „biała droga”. Budowano je z wapienia. Według tradycyjnych źródeł miały charakter ceremonialny i korzystali z nich pielgrzymi, podróżując między sąsiednimi miastami położonymi w odległości kilkunastu lub kilkudziesięciu kilometrów, takimi jak  Sayil, Labná czy Xlapak. Z Uxmal wychodzi 18-kilometrowa droga łącząca go z  miastem Kabah.

 

 

Platforma Stel ( Plataforma de las Estela )

Struktura liczy 15 steli z dostojnie ubranymi wyrzeźbionymi postaciami ludzkimi. Niestety wizerunki na stelach, oraz widniejące tam hieroglify poddały się czasowi. Obraz jest mocno wytarty i zniszczony.

 

 

Cmentarz ( Cuadrángulo del Cementerio )

Znajduje się na wschód od Czworokątu Mniszek w tzw. Grupie Cmentarnej z pieczołowicie odrestaurowaną Świątynią Zachodnią. Nazwa tego budynku pochodzi od wizerunku czaszek i skrzyżowanych kości, jakie wraz z hieroglifami pokrywają cztery niewielkie platformy.

 

 

Uxmal odwiedzało wiele znanych osobistości, a wśród nich królowa Wielkiej Brytanii Elżbieta II. Podczas jej wizyty 27 lutego 1975 roku miał miejsce niezwykły incydent. W trakcie wieczornego spektaklu światło i dźwięk, gdy inscenizowano żarliwą modlitwę do boga deszczu, Chaaca, mimo, iż był środek pory suchej nagle rozpętała się gigantyczna ulewa. Tym razem bóg Chac nie zawiódł.

 

 

Podczas wizyty w latach 60-tych XIX wieku cesarzowej Charlotty (żony arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, który rządził Meksykiem w latach 1864–1867), aby nie gorszyć szacowanego gościa, usunięto przed jej  przyjazdem wszystkie kamienne fallusy wbite w ziemię.

 

 

W Uxmal w przeciwieństwie do większości miast Majów na Jukatanie, nie ma cenot. Wodę gromadzono w specjalnie do tego celu wykonanych cysternach zwanych chultunes. Jedną z nich można zobaczyć w pobliżu wejścia. Na terenie ruin znajdowało się ich 150.

 

 

Rzeźbiarska maestria stylu Puuc w Uxmal to w znacznej mierze zasługa wyśmienitego  trawertynu, którego nie brak jest w okolicy. Ta drobnoziarnista skała wapienna, barwy od żółtej do czerwonej, daje się dzielić na płyty i szlifować na wysoki połysk.

 

 Mapka strefy archeologicznej UXMAL