Sayil to stanowisko archeologiczne obejmujące pozostałości po cywilizacji Majów z późnego okresu klasycznego, lezące na półwyspie Jukatan, w południowej części stanu o tej samej nazwie. Wraz z położonymi niedaleko stanowiskami Kabah i Labná, oraz oddalonym o kilkadziesiąt kilometrów Uxmal, jest jednym z głównych ośrodków regionu Puuc. W języku Majów Sayil oznacza ” plac mrówek”. Miasto powstało około roku 800 n.e, a zostało opuszczone prawdopodobnie między X a XI wiekiem.
Sayil zostało wzniesione w długiej dolinie otoczonej niskimi wzgórzami. Lokalizacja miasta spowodowała, że mieszkańcy zostali pozbawieni wody, więc aby temu zapobiec zbudowano tutaj liczne podziemne zbiorniki wodne zwane chultunes, w których magazynowano wodę deszczową. Duża liczba cystern gromadzących zapasy wody rozrzucona była po całym mieście.
Sayil czas swego największego rozkwitu przeżywał u schyłku okresu klasycznego, pomiędzy rokiem 800 a 1000 n.e. Rozmiary architektoniczne miasta świadczą o wysokim wskaźniku zaludnienia tego ośrodka, stopniu organizacji społecznej oraz istnieniu grup wyspecjalizowanych artystów. Znajduje się 7 km na południe od Kabah , 5 km od Xlapak i 5 km od Labna.
Zajmowało obszar około 5 km2, a pod kontrolą władców Sayil pozostawało ok. 17.000 osób zamieszkujących okolicę. Biorąc pod uwagę ilość chultunes, zdolność gromadzenia wody była niewystarczająca w stosunku do zapotrzebowania. Przypuszcza się, że w okresie największego rozkwitu miasta nastąpiło kompletne załamanie się rolnictwa i utrata zdolności wyżywienia tylu mieszkańców. To mogło spowodować stopniowe wyludnienie.
W 1841 roku dwaj badacze, John Lloyd Stephens i Frederick Catherwood, przybyli do Sayil. Swoje wrażenia i piękno tego miejsca, oraz przebieg prac opisali w książce „Incidentes del viaje a Yucatán”, wydanej w 1843 roku, używając określenia nazwy miasta jako ” Zayil”.
Narodowy Instytut Antropologii i Historii Meksyku w pierwszej połowie XX rozpoczął prace wykopaliskowe. Pózniej byli Jeremy Sabloff z University of Pennsylvania i Gair Tourtellot , którzy przeprowadzili badania topograficzne. W roku 1996 Sayil zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Sayil składa się z pięciu dużych skupisk budynków. Trzy z nich znajdują się na północy, centrum i południu miasta, a pozostałe dwa znajdują się w północno-zachodnim i południowo-zachodnim sektorze.
Główną oś miasta stanowiła duża ilość sacbé, idących w kierunku północno-południowym i prowadzących z El Palacio, na północnym krańcu stanowiska, do El Juego de Pelote i grupy steli na południu. Sacbé łączyła różne zespoły i budowle między sobą.
Znajduje się na końcu Sacbe i jest największym i najbardziej znanym w Sayil budynkiem. Był prawdopodobnie nie tylko siedzibą władców, ale również ich rodzin. Przypuszcza sie, że obiekt ten zamieszkiwany był przez 350 mieszkańców. Posiadał 90 komnat. Dzisiaj, częściowo odnowiony, ukazuje swoją wielkość . Trzypiętrowy pałac, w którym wzdłuż trzech stopniowo opadających pięter rozciągają się potężne osiowe schody biegnące w trzech rzędach. Ostatnim rzędem można dotrzeć do pomieszczeń trzeciego piętra, do których prowadzi siedem drzwi – środkowe do dwóch komnat leżących jedna za drugą oraz boczne (po trzy z każdej strony) do pojedynczych przesklepionych pomieszczeń. Fasada pałacu ma 85 metrów długości . Taras opiera się na podwójnej platformie i to właśnie daje wrażenie, że budynek ma trzy piętra. Galerie sklepionych pomieszczeń połączone są schodami.
Na uwagę zasługują interesujące komnaty znajdujące się na drugim piętrze. Na pomieszczenia te otwiera się rodzaj krużganka z trzema otworami. Przed galeriami znajdują się ustawione parami okrągłe filary. Na nich wspiera się fryz biegnący wzdłuż całej fasady, na którym przedstawione zostały różne symbole: węże z szeroko rozwartymi paszczami, maski boga deszczu Chaca, jak również postać Zstępującego Boga zwanego również Bogiem Pszczół. Na fasadzie widoczne są również zoomorficzne jaszczury, symbolizujące prawdopodobnie cykl Wenus oraz wyobrażenia gwiazdy – osy, bóstwa opiekuńczego pszczół. Miód dla Majów był napojem spożywanym w czasie odprawiania ceremonii religijnych. Niedostępna jest dzisiaj ściana frontowa najniższego piętra, która zawalona jest całkowicie gruzem. Na uwagę zasługują również kolumny stylizowane na drewniane słupy , które były charakterystycznym elementem budowli prostych chat Majów.
Ponadto El Mirador – Obserwatorium Astronomiczne połączone 350 metrową sacbe z El Palacio. Mimo, iż struktura nie jest odrestaurowana, na uwagę zasługuje grzebień widoczny na jej szczycie. Ta forma architektoniczna charakterystyczna jest dla stylu Pucc. Wejście do Obserwatorium wienćzy połączenie drewna z naturalnym materiałem budulcowym tworząc lierę T. Obok znajdowały sie dzisiaj dziko zarośnięte i nie odrestaurowane struktury jak Juego de Pelote czy Mercado.
Idąc ok 100 metrów drogą sacbe spotkamy tutaj ciekawą stelę na której widoczny jest fallus znak płodności Majów.
Ciekawa jest również struktura 41B poświęcona bogowi Chakowi, majańskiemu bogowi deszczu i wody. Znajdują się tutaj dwie bogato rzeźbione kolumny z kapitelami w kształcie graniastosłupa pokrytymi wyobrażeniami Chaca. Na kolumnach przedstawieni zostali wojownicy w towarzystwie karłów.
Duży podziw budzi również Templo de las Jambas Jeroglificas . Budowla ta posiada pomieszczenia z 5 wejściami, a każde z nich zdobią dobrze zachowane hieroglify.
Na terenie Sayil znajduje się wiele budynków, prostych domów Majów najniższej kasty , oraz wielkie połacie ziemi uprawnej, a to świadczy, że Sayil było wielkim samodzielnym państwem.
Mapa strefy archeologicznej SAYIL