Chichen Itza

Chichen Itza – prekolumbijskie miasto założone przez Majów na Półwyspie Jukatan (Meksyk) w IV-VI w. Zachowane zabytki, w jego częściach południowej i zachodniej, są związane z kulturą Majów, natomiast w części północnej – z kulturą Tolteków.

Różne są tłumaczenia znaczenia nazwy miasta. W języku Majów Chichen Itza pochodzić mogła od dwóch świętych cenot, przy których zostało ono założone i oznaczać mogło ” Otwór Studni Mieszkańców Itza” , lub ” Źródła Ludu Itzá”.

Chichen Itza zostało założone najprawdopodobniej ok. 450 roku przez przybyłe z południa plemiona Majów. Mieszkańcy opuścili miasto pod koniec okresu epoki klasycznej ok.900 roku. Najnowsze badania wykazują że już w VII i VIII wieku na te tereny przenikały plemiona z wyżyn na obszarze współczesnego Centralnego Meksyku i asymilowały się z Majami. Następnie w IX lub X wieku prawdopodobnie doszło do reemigracji, co wyjaśniałoby silne wpływy Majów w Tuli. Toltekowie przywędrowali ok.roku 1000  z oddalonego o 1200 km Tollanu (Tuli) i osiedlili się w miejscowości przypuszczalnie zwanej wówczas Uu-cil-abnal. Według starych kronik „Nahua” emigrantom przewodził wypędzony z Tuli, z powodu pokojowego usposobienia, legendarny książę Ce Acatl Topiltzin. Nosił on, podobnie jak inni władcy Tolteków, tytuł Quetzalcoatl lub Kukulcan (Pierzasty Wąż ). Dzięki asymilacji obu wysoko rozwiniętych kultur Tolteków i Majów, w kolejnych dwóch stuleciach w architekturze doszło do renesansu sztuki budowlanej Majów. W tym czasie mieszkańcy Chichen Itza tworzą wspaniałe budynki opieczętowane wspaniałą sztuką Tolteków: ganki, krużganki, arkady i rzeźby przedstawiające węże, ptaki i ich bogów.

W całym mieście spotyka się wizerunki Chaca – boga deszczu Majów i Quetzalcoatla – Pierzastego Węża. Zapiski dotyczące końca Chichen Itza nie są jednoznaczne. Jedni uważają, że została ona opuszczona ok. roku 1250. Uważa się, że powodem było ponowne przybycie Majów pozostających pod wpływem plemion z wyżyn, które nadały Chichen Itza obecną nazwę. Wkrótce spowodowało to rozłam. Część plemion pod wodzą rodziny Cocom założyła Mayapan, skąd władała północną częścią półwyspu, aż do 1450 roku. W tym czasie miasto zostało częściowo wyludnione i nie odgrywało już ważnej roli. W chwili podboju hiszpańskiego w 1533 roku, niemal całkowicie opustoszałe pozostawało jednak miejscem pielgrzymek. Biskup Diego de Landa odwiedził je w roku 1566 i opisał część budynków. W latach 1841 – 1842 Chichen Itza zbadał John Stephens, a w 1876 francuski archeolog amator Le Plongeon. Edward Thompson, konsul USA w Meridzie, w 1885 roku nabył cały kompleks za jedyne 75 usd. Na terenie jego haciendy znajdowała się dzisiejsza Chichen Itza.  W latach 20-tych XX wieku Amerykanin Sylvanus Morley przeprowadził szereg prac wykopaliskowych i odrestaurował budynki. Od lat 60-tych XX wieku badaniami zajmują się głównie amerykańskie National Geographic Society i meksykański Narodowy Instytut Antropologii i Historii. W roku 1988 stanowisko archeologiczne w Chichén Itzá wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, zaś 7 lipca 2007 obiekt został ogłoszony jednym z Siedmiu Nowych Cudów Swiata.

W zespole Chichen Itza jest około 50 świątyń i obiektów. Wszystkie warte zobaczenie i sfotografowania. Opiszemy w skrócie niektóre z nich, a resztę dopowie Państwu nasz przewodnik. Strefa archeologiczna zajmuje powierzchnię ok. 8 km2. Chichen Nuevo (Zespół Pólnocny) i Chichen Viejo (Zespół Południowy ) to podział strefy, gdzie znajdziemy struktury wybudowane w różnych okresach i z różną architekturą.

Piramida Kukulcana (El Castillo, Zamek)

Symetryczna piramida o wysokości 25 metrów, wzniesiona została na kwadratowej powierzchni o długości boku 55 metrów, zaś cała budowla zajmuje powierzchnię ponad 3000 m2. Do górnej platformy prowadzą z czterech stron schody. Każdy rząd schodów ma 91 stopni, co daje w sumie 364, a doliczając platformę jako ostatni stopień 365, co odpowiada ilości dni w roku. Przy każdym podejściu umieszczono dużą głowę węża. Nachylone pod kątem 45 stopni schody prowadzą na górną platformę, gdzie znajduje się właściwa Świątynia Kukulkana. Dziewięć spadzistych tarasów piramidy zdobią motywy meandrów, symbolizujące prawdopodobnie zwinięte korpusy pierzastych węży.

Konstrukcja piramidy nawiązuje do kalendarza Majów: każdy z dziewięciu poziomów rozdzielają schody (co odpowiada oseimnaście dwudziestodniowym miesiącom w roku), cztery ciągi schodów liczą po 91 stopni każdy (dodając górną platformę otrzyma się równą ilości dni w roku liczbę 365), a na każdej fasadzie mieszczą się 52 płaskie kasetony (symbolizujące „wiek majów”, czyli cykl 52 lat). Piramida w środku ukrywa jeszcze starszą piramidę.  We wnętrzu tej piramidy naukowcy znaleźli czerwony tron w kształcie jaguara, z wprawionymi oczami i cętkami z błyszczącego jadeitu. W tym wnętrzu sanktuarium stoi także toltecka figura Chac – moola.

Boisko do gry w Pelotę (Juego de Pelota)

Główne boisko do rytualnej gry w piłkę, mierzące 168 metrów długości i ok. 70 metrów szerokości, jest  to największe boisko w całej Mezoameryce. Właściwe pole gry miało powierzchnię 7000 m2 i tradycyjną formę rzymskiej cyfry I – na obu końcach wąskiego, długiego pola przyłączone były poprzecznie do nich krótsze pola zewnętrzne. Pola środkowe ograniczały wąskie, masywne kamienne ławki, oraz mury o wysokości 8 metrów, których szeroka, płaska, górna strona służyła jako trybuna dla widzów. Do boiska od wschodniej strony przyłączona jest budowla zwana Templo de los Jaguares, zwrócona w kierunku boiska. Dwie trybuny z przesklepionymi wnętrzami na północnym i południowym końcu boiska były prawdopodobnie zarezerwowane dla władców miasta. Na masywnych kamiennych ścianach boiska znajdują się płaskie reliefy informujące o odbywających się na nim grach. Z prawej i lewej strony do okrągłego ołtarza zbliżają się wspaniale uzbrojeni mężczyźni w chełmach, na ołtarzu spoczywa zaś trupia czaszka. Na czele lewego orszaku widoczna jest figura kapłana trzymającego w prawej ręce kamienny rytualny nóż. W pozycji klęczącej bezgłowy kapitan drużyny, któremu z szyi tryska krew w postaci 7gejzerów zakończonych kwiatami lilii, natomiast nieopodal klęczącego leży jego głowa.

Na wysokości 7 metrów powyżej tych reliefów, mniej więcej w połowie boiska, znajdują się po jego obu stronach przytwierdzone do muru pod kątem 90 stopni kamienne obręcze wykonane w kształcie dwóch splecionych ze sobą węży. Zadaniem zawodników było uderzenie piłki w taki sposób, by przeleciała ona  przez otwór usytuowany w obręczy. Piłki nie można było odbijać rękoma, ani stopami tylko wydzielonymi częściami ciała, jak łokcie, odcinek biodra z udem i ramieniem. Na te części ciała zawodnicy nakładali specjalne ochraniacze, aby zabezpieczyć się przed bolesnymi uderzeniami. Co się działo potem, opowie Państwu przewodnik.

To najbardziej ponura z trzech ceremonialnych platform, z płaskorzeźbami czaszek nabitych na pale. Zbudowana jest ona na planie platformy w kształcie litery T o bokach 60 metrów na 12 metrów. Czerwone kamienne ściany budynku zostały ozdobione czterema rzędami czaszek.  Ponadto, jest również ozdobiona wizerunkami orłów rozdzierających piersi ludzi, by wydrzeć z nich serce.

Zespół Tysiąca Kolumn (Grupo de las Mil Columnas)

Najprawdopodobniej było to miejsce zgromadzeń, połączone z halami targowymi. Obok, rozciąga się małe boisko do gry w rytualna piłkę, i łaźnia parowa w której rozpoznać można tylko przedsionek.  W rzeczywistości kolumn z atlantami, podtrzymującymi dach patia jest 360.

Świątynia Wojowników ( Templo de los Guerreros )

To potężna piramida ze stromymi schodami i świątynią na szczycie, gdzie kapłani rozcinali piersi ofiar i składali bogom w ofierze ich bijące jeszcze serca. Na samym jej szczycie znajduje się kamienna postać Chac Moola trzymającego na brzuchu płaskie naczynie przeznaczone na serca ofiar.  Zachowane filary mają kształt wojowników. Freski, a także intrygujące rzeźby z motywami jaguarów i orłów, charakterystycznymi dla sztuki Tolteków, zachwycają doskonałością formy. Bogiem deszczu Majów był Chac. Półleżącą postać na szczycie świątyni nazwał Chac Moolem – Łapą Jaguara – podróżnik August Le Plongeon, który odkrył ją w 1875 roku. Na portalu znajdują się dwie podpory w kształcie węży z rozwartymi paszczami i zakrzywionymi do przodu końcami ogonów, na których wspiera się nadproże drzwiowe. Tablice nad spadami zdobione są symbolami zakonu wojowników Orła i Jaguara, oraz obrazami z życia religijnego. Wewnątrz Templo de los Guerreros odkryto mniejszą, starszą budowlę, z portalem na kamiennych filarach połączonych  charakterystycznymi majańskimi sklepieniami.

To budowla służąca jako obserwatorium astronomiczne, mająca nietypową dla obszaru kulturowego Majów, formę cylindryczną. Hiszpańska nazwa Caracol (ślimak) pochodzi od kręconych schodów znajdujących się wewnątrz wieży. Okrągła wieża, na której szczyt prowadzą dwa rzędy schodów, składa się z dwóch nałożonych na siebie platform – dolnej i górnej. Wieża usytuowana jest na podstawie o średnicy 18 metrów, zaś bryła budynku ma średnicę 14 metrów i wysokość 11 metrów. Nad potężnym gzymsem zachowały się resztki fryzu, z którego maski Chaca skierowane są na cztery strony świata. Na dachu usytuowane są resztki mniejszej wieży, która niegdyś tworzyła wyższą kondygnację budowli. Skierowane na cztery strony świata drzwi wejściowe prowadzą do przesklepionego korytarza.  Dalsze cztery nierównoległe ustawione drzwi otwierające się na taras prowadzą przez ścianę wewnętrzną korytarza do leżącego z tyłu okrągłego korytarza, który okala rdzeń masywnego muru. W murze tym znajdują się wąskie, kręcone schody, od których pochodzi nazwa budowli i które prowadzą do komnat na najwyższej wieży, w której ścianach znajdują się wąskie otwory służące majańskim astronomom do obserwacji gwiazd.

El Osario (Tumba del Gran Sacerdote) – ( Grobowiec Kapłana )

Grób Najwyższego Kapłana sprawia wrażenie mniejszej wersji Piramidy Kukulkana. Wewnątrz znaleziono pochowanych siedem ciał. Balustrady boczne  wszystkich czterech ciągów schodów kończą się symbolami pierzastych węży z rozwartymi paszczami. Budowla znana jest również pod nazwą Dom Kości. Rogi boczne tej 10 metrowej struktury zakończone są motywami masek boga Chaca. Ciekawostką jest również to, że ze świątyni prowadzi długi podziemny korytarz . Niektórzy twierdzą , że jego zasięg sięga, aż do miasta Yaxuna. Według Majów tunel miał charakter symboliczny. Był łącznikiem między światem zamarłych, a rajem.

Plataforma de las Águilas y los Jaguares ( Platforma Orła i Jaguara )

Ściany tej platformy zdobią reliefy przedstawiające jaguary i orły pożerające ludzkie serca. Uważa się, że jest to część świątyni poświęconej oddziałom wojowników odpowiedzialnym za zdobywanie rytualnych ofiar.

Plataforma de Venus  – Tumba de Chac – Mool ( Platforma Venus , grobowiec Chac Moola )

Platforma zdobiona reliefami związanymi z kultem planety Wenus. Majowie czcili Wenus zarówno jako Gwiazdę Poranną, jak też i Gwiazdę Wieczorną. Platforma, na którą prowadzi 14 schodów, była miejscem odprawiania rytuałów i składania ofiar. W tym miejscu, przed ponad 130 laty Augustus Le Plongeon odkrył kamienną figurę, którą nazwał Chac – Mool. Interesujące są reliefy zdobiące platformę, łączące symbole Kukulcana i Wenus.To tutaj odbywały się, między innymi. rytuały upuszczania krwii. 

Budowla ta, której nazwę – Dom Mniszek, nadali hiszpańscy konkwistadorzy, wzniesiona została przez Majów w południowej części miasta jeszcze przed przybyciem Tolteków i prawdopodobnie była pałacem królewskim. Dom Mniszek stanowi wielki kompleks budowli wznoszonych w wielu fazach. Główna budowla, wzniesiona na podstawie o długości 60 metrów i szerokości 30 metrów, składa się z wysokiej prostokątnej budowli o zaokrąglonych rogach i niemal pionowych ścianach. Od strony północnej na płaski dach prowadzą szerokie schody, a na wzniesionej w ten sposób platformie zbudowany został pałac, którego zwrócona na północ fasada ozdobiona jest czterema przeciwbieżnymi meandrami schodowymi, znajdującymi się przed rzędem okrągłych filarów. Fasady boczne zdobione są mozaiką z prętowych krat. Dach ma typową  formę mansardową. Niegdyś, na tarasie dachowym, znajdował się jeszcze jeden budynek, z którego zachowały się jedynie resztki. Dobudowa usytuowana po wschodniej stronie kompleksu budowli, wzniesiona została w stylu stanowiącym kombinację klasycznej sztuki budowlanej charakterystycznej dla stylów Puuc i Chenes. Drzwi na osi środkowej przypominają rozwartą paszczę węża (ponad drzwiami widoczne są hakowate „zęby potwora”), a ściany i rogi budowli pokrywa fryz, składający się z masek Chaca. Nad drzwiami przedstawiona została w środku aureoli postać ze skrzyżowanymi nogami i bogatym pierzastym nakryciem głowy.

To przypominająca kaplicę czworokątna budowla z jedną komnatą i z jednymi drzwiami. Dolna część ściany pozbawiona jest ozdób, choć prawdopodobnie kamienne oblicowanie murów pokryte było warstwą stiuku, bieloną mlekiem wapiennym. Fryz tworzy meandrowa listwa znajdująca się poniżej wielkich masek Chaca, z których jedna znajduje się nad drzwiami, a reszta na rogach budowli. Ponad głównym gzymsem wznosi się wysoki, ozdobny grzebień, którego koronkowa dekoracja powtarza motyw fryzu – meandry i maski Chaca. Zarówno dekoracja fasady dobudowy, jak też fryz i grzebień ”kościoła” pokryte były stiukiem i pomalowane.

Nazwa tej wzniesionej w stylu Puuc budowli w języku Majów oznacza „niejasne pismo”. Jest to najstarsza zbadana konstrukcja w Chichén Itzá. Jej środkowe komnaty datowane są na II w.n.e. Nadproża drzwi znajdujących się w południowej ścianie przedstawiają kapłana z pokrytą hieroglifami wazą.

Święte miejsce boga deszczu Chaca i święta studnia ofiarna Majów była nie tylko celem pielgrzymek, gdzie pozostawiano cenne przedmioty, aby przebłagać boga Chaca o deszcz, ale przede wszystkim miejscem składania ofiar z ludzi. Wydobyto z niej wiele rytualnych przedmiotów: złotej i srebrnej biżuterii, ozdób z jadeitu, oraz kości meżczyzn, dzieci oraz kobiet. Część szkieletów należała do ludzi kalekich i garbatych, których Majowie często składali w ofierze. Nieszczęśników wrzucano do zbiornika o świcie, a ceremonia poprzedzona była procesją, która kroczyła kamienną drogą  Sacbe z samego El Castillo. Trzeba jednak wiedzieć, że udział w rytuale był dla Majów możliwoscią dalszego życia , to czas przejścia w inny lepszy czas. 

Sacbe  ( Święta droga Majów)

W mieście okryto drogę, która miała ok. 300 metrów długości i 6 metrów szerokości.  Na jej końcu znajduje się naturalne zagłębienie o głębokości 40 metrów i średnicy 60 metrów, Cenote Sagrado – studnia ofiarna.  

1. Zwiedzając Chichen Itza podczas wiosennego lub jesiennego zrównania dnia z nocą (21-22 marca, 21-22 września) można podziwiać efekt świetlny w postaci węża wchodzącego lub schodzącego z El Castillo.

2. Badania dna Cenote Sagrado przeprowadzone przez Edwarda Thompsona w 1904 roku za pomocą odpowiedniego sprzętu wykazały, że na dnie cenoty znajdowały sie ozdoby ze złota, srebra, posążki Bogów Majów, ozdoby z jadeitu, kości ludzkie w przewadze jednak młodych mężczyzn, ale też kości osób kalekich, kobiet i dzieci.

3. W El Caracol zwanej Obserwatorium Astronomicznym zachowały się tylko trzy otwory w ścianie . Symulowane obserwacje wykazały, że linia pomiaru horyzontu przebiegająca przez pierwszy z trzech zachowanych otworów przecinała horyzont dokładnie na południu, linia przechodząca przez drugi otwór w punkcie, w którym 21 marca zachodzi księżyc, zaś linia przebiegająca przez trzeci otwór wskazywała dokładnie miejsce zachodu słońca podczas równonocy (21 marca i 21 września). Patrząc z lewej wewnętrznej przez prawą zewnętrzną krawędź tego samego otworu można było zobaczyć punkt zachodu słońca w dniu przesilenia letniego 21 czerwca. Dzięki wytrwałemu powtarzaniu obserwacji przez całe stulecia, Majowie osiągnęli zadziwiająco dokładne wyniki obserwacji astronomicznych.

4. Innowacje architektów z Chichén Itzá polegały na łączeniu licznych podpór z wielkimi kamiennymi sklepieniami znanymi z architektury majańskiej. W majańsko-tolteckich budowlach betonowe sklepienia wspornikowe nie spoczywały na murach, lecz na rzędach drewnianych podpór i znajdujących się nad nimi drewnianych poprzecznych belkach.

 Maski Boga Chaka  w Chichen Itza

 Czerwony Dom ( Casa Colorada lub Chichan Chob i Cenota Xtoloc

 Temazcal – Baño de Vapor

 Mapka strefy archeologicznej CHICHEN ITZA